Engelli hakları

Engelli hakları  engel durumu nedeniyle engelsiz bireyler gibi eşit haklara erişiminin sağlanması  için engellilere verilen pozitif ayrıcalık sağlayan haklara verilen genel addır.

Türkiye’de Engelli Hakları

Engelli Hakları konusu istenilen ama bir türlü verilmeyen haklar ile kısmen de olsa verilen haklar olmak üzere konu 2 ana kategoride değerlendirilmektedir. Engelliler için verilen hakların büyük bir çoğunluğu genelde maddi açıdan indirimi ve muafiyeti içeren kanunlardan ibarettir. 

Türkiye’de Kanunen Verilmesi Zorunlu Temel Hizmetler:

1-Çevresel Mimari Erişim Hakkı

Türkiye‘de, belediyeler 572 sayılı kanun hükmünde kararname gereğince engellilere uygun düzenlemeleri standartlara uygun olarak yapmak zorundadır. İmar Mevzuatına ulaşılabilirlikle (fiziksel engellerin kaldırılmasıyla) ilgili hükümler eklenmiştir. Buna göre, kaldırımlar, yaya yolları, konutlar ve umumi binalar engellileri ulaşabilirliğine uygun olarak yapılmak durumundadır.

2-Ulaşım Hakkı

3-Ortopedik Engelliler için Araç alımlarına getirilen yasal kolaylıklar

Günlük ulaşımda engellinin ulaşım ihtiyacı için ithal edilen araçlardan hiç bir şekilde gümrük vergisi talep edilemez. H sınıfı sürücü belgesine sahip olan özürlüler yurt içinden aldıkları özel tertibatlı otomobillerde, katma değer vergisi indiriminden yararlanmakta ve taşıt alım vergisinden muaf tutulmaktadır. Ortopedik engellilere otomobil tipi araç alımlarında engel durumuna göre aracı hareket ettirici düzenek yer alan kullanıma uygun hale getirilmiş araçlardan Özel Tüketim Vergisi alınmaz.

Engellinin Eğitim Hakkı 

 

 

Sosyokültürel etkinlikler

İletişim

 

 

Özel iletişim vergileri ilgili kanunun maddesi gereği engellilerden talep edilmez bu sayede özel hizmet veren firmalar %50 ye varan indirimler yapabilmektedirler.

 

 

İş

Engellilere uygulanan vergi indirimleri 

Engelli vergi indirim işlemleri dilekçe örnekleriyle Vergi Dairesi Başkanlığı sitesinde yer almaktadır.

Özel sektörde işçi olarak çalışan engellilere uygulanan vergi indirimleri

Özürlü hizmet erbabı ile bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişi bulunan hizmet erbabında uygulama: Maliye Bakanlığı Merkez Sağlık Kurulu’nca tespit edilen çalışma gücü kayıp oranının asgari; olarak hesaplanan sakatlık indirimi, çalışanın ücret matrahından indirilmektedir. Sakatlık indiriminden yararlanacak birden fazla kişinin bulunması halinde, bu rakamlar, her biri için ayrı ayrı belirlenerek, indirim uygulanmasında toplu olarak dikkate alınmaktadır.

Kamuda çalışan engellilere uygulanan vergi indirimi 

• Emekli Sandığı‘na bağlı çalışanlar için yıllık
  • Birinci derece sakat olanlarda 907 TL
  • İkinci derece sakat olanlarda 453 TL
  • Üçüncü derece sakat olanlarda 226 TL
• Hizmet erbabının kalkınmada öncelikli yörede bulunulması halinde bu tutarlar sırasıyla:
  • Birinci derece sakat olanlarda 1.209 TL
  • İkinci derece sakat olanlarda 604 TL
  • Üçüncü derece sakat olanlarda 302 TL

Bu tutarlar yukarıda belirtilen hizmet erbabı için yıllık gelir vergisi matrahlarından indirilecek rakamları oluşturmaktadır.

Kendi işini kuran engellilere sağlanan kolaylıklar 

• Normal yörede faaliyette bulunulması halinde:
  • Birinci derece sakat serbest meslek erbabında: 709 TL
  • İkinci derece sakat serbest meslek erbabında: 453 TL
  • Üçüncü derece sakat serbest meslek erbabında: 226 TL
• Kalkınmada öncelikli yörede faaliyette bulunulması halinde;
  • Birinci derece sakat serbest meslek erbabında:1.209 TL
  • İkinci derece sakat serbest meslek erbabında: 604 TL
  • Üçüncü derece sakat serbest meslek erbabında: 302 TL
• Kendi işini kuran serbest meslek erbabının bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişi bulunması halinde durumuna göre, yukarıdaki rakamlara ilave olarak ayrıca özürlü kişi sayısı kadar hesaplanan miktar, bu mükelleflerin yıllık gelir vergisi matrahından indirim konusu yapılacaktır.

 

 

Erken ve malulen emeklilik hakkı 

Çalışabilir durumda ona engellinin fiziki ve fizyolojik niteliklerine bağlı olarak verilen sağlık raporundaki iş yapabilir yüzde oranına göre engellinin fiziki iş yapabilme kapasitesinin yanı sıra fizyolojik kabiliyeti oranında malulen erken emekli olabilmesi sağlanılmaktadır. Normal şartlarda sağlıklı biri 25 yıllık işgünü sigorta primi yatırırken engellinin durumuna bağlı olarak en erken 15 yılda malulen emekli olabilmesi söz konusu olmaktadır. Yanlış ödemiş olduğu prim hesabına göre aldığı emekli maaşı çalışırken aldığının %60 oranındadır. Hiç çalışmamış, çalışamaz durumdaki engellilere bağlanılan malullük maaşı hakkı bulunmaktadır.

Engellinin çalışamadığı  süreler için geçmişe dönük sigorta primi ödemek hakkı talebi, ilgili mevzuatlarda kişi engelli olsun veya olmasın; çalışmasa bile yurt dışında kaldığı süreyi, anavatanına kesin dönüş yapacağını bildirdiği ve bunu resmileştirdiği zaman yurt dışında kalmış olduğu süreyi (süre sınırlaması olmaksızın) geçmişe dönük prim borçlanması olarak ödeyebilme hakkı ilgili mevzuatlarca sağlanılmıştır.

Türkiye’deki engellilerinde anayasanın eşitlik ilkesi gereği çalışamadıkları süreler için belli şartlar altında geçmişe dönük prim borçlanma haklarının sağlanması konusunda ilgili insan hakları dernekleri tarafından kamu davası açılarak bu hakkın kazanılması açısında talepte bulunması gerekmektedir. Bu konuda belli başlı bir kaç derneğin öngörülen kamu davası içi ön çalışma yaptığı öngörülmektedir.

Engelli yüzdesine göre verilen yasal haklar 

Engelli %’si	Engel Türü	Emeklilik  Şartı	Araç  alımında KDV[24] +ÖTV + MTV muafiyeti	Sağlanılan Diğer Haklar	Vergi indirimi yansıması	Resmi Referanslar :
%1 ile %39 arası	Ortopedik Engeliler için	normal emeklilik	%1 ile %89 arası Ortopedik Engelli için Aracı hareket ettirici donanımlı araç şartıyla KDV, ÖTV, MTV muafiyeti	YOK	YOK	Malul ve Engellilerin Araç Alımında ÖTV İstisnası Uygulamasının Şartları ile İstisnadan Yararlanılan Araçların Satışında Vergi Uygulanması.
%40 ile %59 arası	Tüm Engel Türleri	18 yıl; gün primi şartı	%1 ile %89 arası Ortopedik Engelli için Aracı hareket ettirici donanımlı araç şartıyla KDV, ÖTV, MTV muafiyeti	3. derece; Vergi indirimi	Çalışan Maaşı +25 lira
%60 ile %79 arası	Tüm Engel Türleri	16 yıl; gün primi şartı	%1 ile %89 arası Ortopedik Engelli için Aracı hareket ettirici donanımlı araç şartıyla KDV, ÖTV, MTV muafiyeti	2. derece; Vergi indirimi	Çalışan Maaşı +50 lira	5510 Sayılı  madde 25- (Değişik: 17/4/2008-5754/13 md.) “..en az % 60’ını veya vazifelerini yapamayacak şekilde meslekte kazanma gücünü kaybettiği Kurum Sağlık Kurulunca tespit edilen sigortalı, malûl sayılır..”
%66 ve üzeri	Tüm Engel Türleri	Sigortalı  olduktan sonra %’si! %66 ve üzeri olanlara malulen emeklilik hakkı	%1 ile %89 arası Ortopedik Engelli için Aracı hareket ettirici donanımlı araç şartıyla KDV, ÖTV, MTV muafiyeti	2. derece; Vergi indirimi	Çalışan Maaşı +50 lira	506 sayılı  Sosyal Sigortalar Kanunu’nun 53. maddesinde göre; a) Çalışma gücünün en az üçte ikisini yitirdiği tespit edilen, sigortalı, malullük sigortası bakımından malul sayılır.
%80 ve üzeri	Tüm Engel Türleri	15 yıl ; gün primi şartı	%1 ile %89 arası Ortopedik Engelli için Aracı hareket ettirici donanımlı araç şartıyla KDV, ÖTV, MTV muafiyeti	1. derece; Vergi indirimi	Çalışan Maaşı +100 lira
%81 ve üzeri	Tüm Engel Türleri	15 yıl ; gün primi şartı	%1 ile %89 arası Ortopedik Engelli için Aracı hareket ettirici donanımlı araç şartıyla KDV, ÖTV, MTV muafiyeti	1. derece Vergi indirimi ; + işyeri priminde %50 indirim	Çalışan Maaşı +100 lira	SAYI  : B.13.2.SSK.5.01.08.00/VII-031/ KONU : 4857 Sayılı Kanunun 30 uncu Maddesinin Uygulaması (G E N E L G E) 16- Ek “..% 80’den fazla kaybetmiş özürlüyü çalıştıran işverenlerin bu şekilde çalıştırdıkları her bir özürlü için 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa göre ödemeleri gereken işveren sigorta prim hisselerinin % 50’sini kendisi, % 50’sini Hazine öder.”
%90 ve üzeri	Tüm Engel Türleri	15 yıl ; gün primi şartı	%90 ve üzeri Tüm Engel türlerine; Şartsız KDV, ÖTV, MTV muafiyeti	1. derece Vergi indirimi ; + işyeri priminde %50 indirim	Çalışan Maaşı +100 lira	Malul ve Engellilerin Araç Alımında ÖTV İstisnası Uygulamasının Şartları ile İstisnadan Yararlanılan Araçların Satışında Vergi Uygulanması.