Genellikle anne babalar, çocuklarını akranlarıyla karşılaştırır ve çocuklarında herhangi bir gelişim geriliği olup olmadığını merak eder. Gelişim geriliği, çocuğun gelişim basamaklarına göre, beklenilen gelişimi zamanında tamamlayamaması ya da geç tamamlaması şeklinde açıklanabilir.
Çocuklarda gelişim geriliği sadece fiziksel gelişim geriliği değil aynı zamanda zihinsel, dil, motor, sosyal ve duygusal gelişim gerilikleri de akla gelmelidir.
Gelişim geriliği nasıl tespit edilir?
Aile çocuğun bazı becerilerde geriden geldiğinde şüphelenirse vakit kaybetmeden alanında uzman bir doktora başvurmalıdır. Çocuk değerlendirmeye alınır hangi alanlarda ne kadar geriliği olduğu tespit edilir. Daha sonra özel eğitim kurumunda buna uygun bir çalışma programı hazırlanır ve çocuk ile gelişim geriliğini ortadan kaldırmaya yönelik çalışmalara başlanır.
Bazen gelişim geriliğini kabullenmek aile için zor olabilmektedir. Özellikle toplumda erkek çocuklarının geç yürümesi ya da geç konuşması normal karşılansa da gelişim geriliği belirtileri olabilir. Bu konuda yapılan en büyük hata sorunu görmezden gelmek ve durumun zamanla düzeleceğine inanmaktır. Süreç geçtikçe çocuğun yaşıtları ile arasındaki gelişim farkı açılır ve bunun çözümü uzman için daha da zorlaşır.
Çocukta Gelişim Geriliği Neden Olur?
Gelişim geriliklerinde doğum öncesinde, doğum sırasında ve doğum sonrasındaki biyolojik faktörler etkili olabilir. Bunların yanı sıra çevresel faktörler de etkilidir. Çevresel faktörlerden en önemlileri; duyuların yetersiz uyarılması,, motor becerilerin teşvik edilmemesi, çocuğun istek ve ilgi ihtiyacının karşılanmaması, oyun ihtiyacının karşılanmaması, yaşıtları ile vakit geçirmemesi sayılabilir.
Çocukta Gelişim Geriliği Belirtileri Nelerdir?
Çocukların yaşından beklenen yetileri yerine getirememesi; dili kullanması, dili anlaması, iletişim kurma, öz bakımını yerine getirme ve akademik alanlarda ortaya çıkar.
Erken teşhis edilen gelişim geriliğinde, erken müdahale ile çocuğun yaşıtlarının gerisinde kalmaması engellenebilir. Bu yüzden ailelerin gelişim takibini dikkatlice yapması önerilir.
Gelişim Geriliği ve Özel Eğitim
Gelişim geriliğinde, yoğun bir eğitim programı ve anne-baba rehberliği ile çalışmak çok önemlidir. Gelişimdeki olası bir gecikme ne kadar erken fark edilirse çocuğun yaşıtlarının beceri ve gelişim seviyesini yakalama şansı o kadar yükselir.
Algı Özel Eğitim Kurumundaki öğretmenlerimiz çocukların gelişim, sosyal gelişim, dil gelişim, bilişsel gelişim, fiziksel gelişim ve özbakım becerileri alanlarında değerlendirmeye yaparak ihtiyaçlarına uygun gelişim ve eğitim programı hazırlar.
Gelişim Alanlarına Göre 0-1 Yaş Aralığında Sahip Olunan Beceriler
Sosyal Gelişim
- Görüş alanındaki kişiyi izler.
- Yetişkin ilgisine gülerek tepki verir.
- İlgilendiğinde ses çıkararak tepki verir.
- Eline bakar gülümser ses çıkarır.
- Aileye ses çıkarma gülme susma tepkileri verir.
- Yüz ifadelerine gülümseyerek tepki verir.
- Aynaya gülümser ses çıkarır elini uzatır.
- Uzatılan nesneyi 1 eline tutar çeker.
- Eline aldığı nesneyi bilinçsizce sallar.
- 10 dakika kendi kendine oynar.
- İlgilendiğinde göz kontağı kurar.
- Yetişkin yanında 15-20 dakika oynar.
- Dikkat çekmek için ses çıkarır.
- Cee oyununu oynar.
- Taklitle el çırpar.
- Taklitle baş baş yapar.
- Kollarını yana yukarı açarak taklit eder.
- Tanıdığı kişilere uzanır sarılır öper.
- Çağrıldığında bakar uzanır.
- Taklitle ses çıkarmak için oyuncağı sıkar sallar.
- Oyuncağı veya nesneyi yetişkine verir.
- Oyun sırasında başka çocuğu taklit eder.
- Görüş alanındaki kişiyi izler.
- Yetişkin ilgisine gülerek tepki verir.
- İlgilendiğinde ses çıkararak tepki verir.
- Eline bakar gülümser ses çıkarır.
Dil Gelişimi
- Başkalarının çıkardığı sesleri tekrarlar.
- Aynı heceleri 2-3 kez tekrar edebilir (ma-ma-ma).
- Yapılan mimik ve hareketlere mimik ve hareketlerle karşılık verir.
- Dört ve ya fazla değişik ses çıkarabilir.
- “Hayır ” dendiğinde yapmakta olduğum işi bir an için bırakabilir.
- Basit sorulara hareketlerle cevap verir.
- Ses oyunlarında iki farklı heceyi birleştirebilir.
- Başkalarının ses tonlarını taklit edebilir.
- Nesne ve kişileri belirtmek için tek sözcüklü ifadeler kullanabilir.
- Başka bir kişinin konuşmasına tepki olarak sesler çıkarabilir.
Öz Bakım
- Sıvıları emer ve yutar.
- Ezilmiş sulu gıdaları yiyebilir.
- Biberonuna uzanabilir.
- Yetişkinin yedirdiği süzülmüş besinleri yiyebilir.
- Sıvıları içerken biberonunu yardımsız tutabilir.
- Biberonunu ağzına iterek götürebilir.
- Yetişkinin yedirdiği ezilmiş ev yemeklerinden yiyebilir.
- Yetişkinin tuttuğu bardaktan içebilir.
- Yetişkinin yedirdiği katı besinleri yiyebilir.
- Parmaklarını kullanarak kendi kendine yiyebilir.
- İki elini kullanarak bardağı tutup içebilir.
- Yardım edilirse yemek dolu kaşığı ağzına götürebilir.
- Giyinirken kollarını ve bacaklarını açabilir.
Bilişsel Gelişim
- Görmemi engelleyen örtüyü yüzümden çekebiliyorum.
- Görüş alanımdan uzaklaştırılan nesneyi arıyorum.
- Elimi ağzı açık olan kabın içine sokarak nesneleri çıkarıyorum.
- Model olduğunda nesneleri kabın içine koymayı taklit edebiliyorum.
- Sözel yardım ile nesneleri kabın içine yerleştirebiliyorum.
- İpe bağlı olan sesli oyuncağı sallayarak ses çıkarabiliyorum.
- Bir kabın içerisine 3 nesne koyup, kapı boşaltabiliyorum.
- İkini bir nesneyi elime alabilmek için diğer nesneyi öbür elime geçirebiliyorum.
- Bir kabın altına saklanan nesneyi bulabiliyorum.
- Tren şeklinde sokulmuş 3 küpü ittirebiliyorum.
- Şekil tahtasından daireyi çıkarıyorum.
- İstenildiğinde delikli tahtaya bir adet çubuğu yerleştirebiliyorum.
- İstenildiğinde basit hareketleri yapabiliyorum.
Fiziksel Gelişim
- Kendi bedenimden 15- 20 cm uzaklıktaki nesnelere uzanabiliyorum.
- Kendi bedenimden 8cm uzakta tutulan nesneleri yakalayabiliyorum.
- Önümdeki nesneyi uzanıp yakalayabiliyorum.
- Tercih ettiğim nesneye uzanıyorum.
- Nesneleri ağzıma sokuyorum.
- Yüzükoyun yatarken başımı ve göğsümü kollarım ile destekliyorum.
- Tek kolum desteklendiğinde başımı ve göğsümü dik tutuyorum.
- Nesneleri ağzım ile hissedip tanımaya çalışıyorum.
- Yüzü koyun yatarken yanlara dönüyorum, pozisyonumu %50 koruyorum.
- Yüzükoyun yatarken sırtüstü dönebiliyorum.
- Yüzükoyun yatarken karnımın üzerinde bir vücut boyu sürünüyorum.
- Sırtüstü yatarken yana dönebiliyorum.
- Sırtüstü yatarken yüzü koyun konumuna geçebiliyorum.
- Yetişkinin parmaklarını tutarak oturma konumuna geçebiliyorum.
- Vücudum desteklendiğinde başımı serbestçe çevirebiliyorum.
- İki dakika süreyle oturma konumunda kalabiliyorum.
- Başka bir nesneyi alabilmek için elimdeki nesneyi bilerek bırakıyorum.
- Nesneleri bilinçli olarak alıp bırakıyorum.
- Yoğun destek ile ayakta durabiliyorum.
- Nesneleri elde etmek için bir vücut boyu emekleyebiliyorum.
- Ayakta dururken desteklendiğinde aşağı-yukarı yaylanabiliyorum.
- Desteklendiğimde kendim oturabiliyorum.
- Oturma konumundan emekleme konumunda geçebiliyorum.
- Yüzükoyun pozisyondan oturma pozisyonuna geçebiliyorum.
- Desteksiz oturabiliyorum.
- Nesneleri gelişi güzel fırlatabiliyorum.
- Emekleme pozisyonunda iken ileri geri sallanıyorum.
- Otururken nesneleri bir elimden diğerine geçirebiliyorum.
- İki adet iki buçuk santimetrelik küpleri tek elimde sıkıca tutabiliyorum.
- Kendimi diz üstü pozisyona çekebiliyorum.
- Kendimi çekip ayağa kalkabiliyorum.
- Nesneleri baş ve işaret parmağımı kullanarak tutabiliyorum.
- Emekleme pozisyonunda iken bir elim ile uzanabiliyorum.
- Az destek ile ayakta durabiliyorum.
- Ağzımın etrafındaki besinleri yalayabiliyorum.
- Bir dakika süre ile tek başıma ayakta durabiliyorum.
- Bir kapı devirerek içindeki nesneleri boşaltabiliyorum.
- Kitap sayfalarının bir kaçını bir arada çevirebiliyorum.
- Kaşık ve küreği doldurabiliyorum.
- Küçük nesneleri kaba koyabiliyorum.
- Ayakta iken çömelip oturabiliyorum.
- Ellerimi çırpabiliyorum.
- Az destek ile kendim yürüyebiliyorum.
- Yardımsız birkaç adım atabiliyorum.
Gelişim Alanlarına Göre 2-3 Yaş Aralığında Sahip Olunan Beceriler
Sosyal Gelişim
- İşbirliği yapar.
- İstenilen nesneyi getirir götürür.
- 5 dakika yetişkinle kitaba bakar.
- Teşekkür ve lütfen der.
- Basit işlerde yardım etmek ister.
- Yetişkin elbiselerini giyer oynar.
- Sorulduğunda seçim yapar.
- Sevmek ve üzülmek ifadelerini anlar gösterir.
Dil Gelişimi
- İki kelimelik dizilerde isim ile bir sıfatı veya başka bir ismi birleştirebiliyorum.
- İki kelimelik dizilerde isim ve fiili birleştirebiliyorum.
- Tuvalet ihtiyacımı sözel olarak belirtiyorum.
- İki kelimelik ifadelerde burada ve orada sözcüklerini fiil ve isimle birleştiriyorum.
- Mülkiyeti belirtmek için iki kelimeyi birleştiriyorum (babanın ayakkabısı)
- Konuşmalarımda hayır veya değil kullanıyorum.
- Basit etkinlikler için “……… ne yapıyor?” diye sorulduğunda cevap veriyorum.
- Nerede sorusu içeren cümlelere cevap verebiliyorum.
- Tanıdığım doğadaki çevresel sesleri isimlendirebiliyorum.
- İstek cümlesinde çoğul eki kullanıldığında birden fazla nesne “küpler” veriyorum.
- Konuşma içerisinde kendi ismimi kullanıyorum.
- Önceden tanıdığım 10 nesnenin resimlerini kullanışları tanımlandığında gösterebiliyorum.
- Yaşımı söylemek için parmaklarımı kullanıyorum.
- Sorulduğunda cinsiyetimi söyleyebiliyorum.
- Birbirine bağlı olan iki yönergeyi yerine getirebiliyorum.
- Şimdiki zaman fiil halini kullanıyorum.
- Kelimelerin çoğul hallerini kullanıyorum.
- Geçmiş zaman eklerini uygun yerlerde kullanıyorum.
- Bu ne? Sorularını soruyorum.
- %90 oranında sesimin tonunu kontrol edebiliyorum.
- Konuşmam içerisinde bu ve şu kelimelerini kullanıyorum.
- -dır, -dir ek fiillerini kullanabiliyorum.
- Kendi ismim yerine ben,bana,benim ifadelerini kullanıyorum.
- Nesneye işaret ederek “Bu ………… değil” diyorum.
- Kim sorusu içeren cümlelere isim ile cevap veriyorum.
- İsimlerin mülkiyet bildiren hallerini kullanıyorum.(Babamın)
- Kurallı cümle kurabiliyorum.
- Bazı sınıflandırma ifadeleri kullanıyorum.
- Bazen istek ve gelecek zaman kiplerini kullanıyorum.
- Nesneleri açık veya kapalı olarak tanımlayabiliyorum.
Öz Bakım
- Biraz döksem de bardak ve kaşık kullanarak kendimi besliyorum.
- Yetişkinden havluyu alıp elimi yüzümü siliyorum.
- Kamış kullanarak bardaktan içebiliyorum.
- Çatalı yiyecekle doldurabiliyorum.
- Sadece yenebilen nesneleri çiğneyip, yutuyorum.
- Havlu verildiğinde ellerimi yardımsız kurulabiliyorum.
- Tuvalete gitmek istediğimi söylüyorum.
- Ağız salgımın akmasını kontrol edebiliyorum.
- Oturağa oturtulduğumda haftada 3 kez çişimi veya kakamı oturağa yapıyorum.
- Ayakkabılarımı giyebiliyorum.
- Dişlerimi fırçalamayı taklit ediyorum.
- Çözüldüğünde basit giysilerimi çıkarabiliyorum.
- Kakamı tuvalete yapıyorum.
- Tabure ve ya basamak sağlandığında musluktan su doldurabiliyorum.
- Yetişkin suyu ayarladığında ellerimi ve yüzümü sabunla yıkıyorum.
- Gündüzleri kazaları önlemek için zamanında tuvalete gitmek istiyorum.
- Boyuma uygun yerdeki askılığa paltomu asabiliyorum.
- Gündüz uykularımda altımı ıslatmıyorum.
- Sivri mobilya köşeleri, korumasız merdivenlerin meydana getireceği kazalardan korunuyorum.
- Hatırlatıldığında peçete kullanıyorum.
- Yiyecekleri çatala batırıp ağzıma götürebiliyorum.
- Küçük, kulplu sürahiden bardağa yardımsız sıvı doldurabiliyorum.
- Giysimdeki çıt çıtları açabiliyorum.
- Banyo yaptırılırken kollarımı ve bacaklarımı yıkayabiliyorum.
- Çoraplarımı giyebiliyorum.
- Palto, kazak ve gömleğimi giyebiliyorum.
- Giyeceklerin önünü bulabiliyorum.
Bilişsel Gelişim
- İstenildiğinde belirli bir kitabı bulabiliyorum.
- Üç parçalı şekil tahtasını tamamlayabiliyorum.
- Bilinen 4 resmi isimlendirebiliyorum.
- Model olunduğunda dik bir çizgi çiziyorum.
- Model olunduğunda yatay bir çizgi çiziyorum.
- Daire resmi gösterildiğinde daire çizebiliyorum.(Kopya etmek)
- Aynı doku yapısına sahip kumaşları eşleştirebiliyorum.
- İstenildiğinde büyük ve küçüğü gösterebiliyorum.
- Model olunduğunda ‘’ + ‘’işaretini çizebiliyorum.
- Üç rengi eşleştirebiliyorum.
- İstenildiğinde nesneleri bir başka nesnenin içine, üstüne ve altına koyuyorum.
- Ses çıkaran nesneleri isimlendirebiliyorum.
- Dört parçalı iç içe geçen oyuncak kutuları iç içe koyabiliyorum.
- Hareket ve iş belirten resimleri isimlendirebiliyorum.
- Geometrik şekilleri resimleri ile eşleştirebiliyorum.
- Çubuğa sırasına uygun 5 halkayı geçirebiliyorum.
Fiziksel Gelişim
- İki dakika içerisinde 4 iri boncuğu ipe dizebiliyorum.
- Kapı kollarını ve tokmaklarını çevirebiliyorum.
- Olduğum yerde çift ayak sıçrayabiliyorum.
- Geri geri yürüyebiliyorum.
- Yardımla merdivenlerden ine biliyorum.
- 150cm uzaklıktaki sabit duran yetişkine top atabiliyorum.
- 5-6 küp ile kule yapabiliyorum.
- Sayfaları teker teker çeviriyorum.
- Küçük nesnelerin ambalajını açabiliyorum.
- Taklit yoluyla kağıdı ikiye katlayabiliyorum.
- Birbirine geçmeli oyuncakları ayırıp tekrar tekrar takabiliyorum.
- Vidalı oyuncakların vidalarını açabiliyorum.
- Durmakta olan büyük topa tekme atabiliyorum.
- Tuz seramiği hamurundan toplar yuvarlayabiliyorum.
- Kalem orta parmağım ile destekleyip baş ve işaret parmaklarımla tutabiliyorum.
- Yardımla öne takla atabiliyorum.
- Delikli tahtaya 5 çubuğu çakabiliyorum.
Kaynak: Portage Erken Eğitim Rehberi-Dr.Ender Uzundemir Marangoz
Gelişim Alanlarına Göre 3-4 Yaş Aralığında Sahip Olunan Beceriler
Sosyal Gelişim
- Dans eder şarkı söyler (Müzik ile)
- Taklit ederek kurallara uyar
- Yetişkini selamlar
- Yetişkin liderliğinde grup oyunlarına uyar
- oyun sırasında izin ister
- %50 lütfen teşekkür ederim der
- Telefonla konuşur
- Sıra bekler
- Büyük çocuk liderliğinde grup oyunlarına uyar
- %75 istenildiğinde işbirliği yapar
- Bahçede istenilen alanda oynar
- Meşgulken diğer çocukla oynar konuşur
Dil Gelişimi
- Soru cümlesinde “-mı” eki kullanıyorum.
- Öykü saatine beş dakika süreyle katılabiliyorum.
- İstenildiğinde adımı ve soyadımı söyleyebiliyorum.
- Fiillerin geçmiş zaman halini doğru olarak en son yaptığım deneyimimi anlatıyorum.
- Sık kullanılan nesnelerin nasıl kullanıldığını söylüyorum.
- Gelecekle ilgili olayları “yapacağım/ lazım/ istiyorum” gibi ifadelerle anlatıyorum.
- Soru sormak için cümlenin sonuna soru eki oluş sırasına göre iki olayı anlatıyorum.
Öz Bakım
- Kendi başıma yemeğimi yiyorum
- Yukarıdan giydirilen düğmeli tişörtümü yardımla giyiyorum
- Hatırlatıldığında burnumu temizliyorum.
- Haftanın iki sabahı kuru olarak uyanıyorum.
- Ayakta tuvalette çiş yapıyorum.(erkek)
- Düğmelerim hariç, giyinmeye başlıyorum ve giyeceklerin çıt çıtlarını ve kopçalarını kapıyorum.
- Bilinen tehlikelerden kendimi sakınıyorum.
- Sözel yardım yapıldığında dişlerimi fırçalayabiliyorum.
- Düğme kartındaki ve ya masa yatırılan bir ceketin büyük büyümelerini sökebiliyorum.
- Düğme kartındaki ve ya masaya yatırılan bir ceketin düğmelerini ilikleyebiliyorum.
Bilişsel Gelişim
- Büyük ve küçük nesneleri isimlendirebiliyorum.
- Sözel direktif verildiğinde 10 vücut kısmımı gösterebiliyorum.
- Sözel direktif verildiğinde kız ve erkeği gösterebiliyorum.
- Bir nesnenin ağır ve ya hafif olduğunu söyleyebiliyorum.
- Bütününü oluşturmak için bir şeklin iki parçasını birleştirebiliyorum.
- Bildiğim bir hikaye ve ya televizyon programındaki iki kişi veya olayı anlatabiliyorum.
- Parmak oyunlarını söz ve hareketleriyle tekrar oynayabiliyorum.
- Nesnelerin bire bir eşleştirebiliyorum.
- Sorulduğunda uzun ve kısa nesneleri gösterebiliyorum.
- Hangi nesnelerin ilişkili olduğunu söyleyebiliyorum.
- Nesneleri sınıflandırabiliyorum.
- Model olunduğunda “V” şeklini çizebiliyorum.
- 10 cm lik kare kağıdın bir köşesinden diğer köşesine çapraz çizgi çizebiliyorum.
- Modele bakarak üç küp ile köprü yapabiliyorum.
- Küpler veya boncuklardan oluşan dizileri eşleştirebiliyorum.
- Birleşik “V ” çizebiliyorum.
- Eksik insan resmine kol ve ya bacak yapabiliyorum.
- Deneme – yanıma olmaksızın altı parçalı yap-bozu tamamlıyorum.
- Nesnelerin benzer ve farklı olduğunu söylüyorum.
- Model olunduğunda kare çiziyorum.
- Üç şekil isimlendiriyorum.
Fiziksel Gelişim
- Üç parçalı yap-bozu veya şekil tahtasını yapabiliyorum.
- Makasla gelişi güzel kesikler yapabiliyorum.
- Bana doğru yuvarlanan büyük boy topa tekme atabiliyorum.
- Parmak ucunda yürüyebiliyorum.
- Uygun kol hareketleri ile 10 adım koşabiliyorum.
- 150 cm mesafe boyunca pedal çevirerek üç tekerlekli bisiklete binebiliyorum.
- Harekete geçildiğinde salıncakta sallanabiliyorum.
- Yukarı tırmanıp kaydıraktan aşağıya 120-180 cm kayabiliyorum.
- Öne takla atabiliyorum.
- Merdivenleri ayak değişerek çıkabiliyorum.
- Asker gibi yürüyorum.
- Atılan topu iki elim ile yakalayabiliyorum.
- Kalıpların etrafından çizerek şekilleri çıkarabiliyorum.
Kaynak: Portage Erken Eğitim Rehberi-Dr.Ender Uzundemir Marangoz
Gelişim Testleri
- Assesment of Basic Language and Learning Skills, Revised(ABLLS) Temel Dil ve Öğrenme Becerilerinin Değerlendirilmesi, Revize Edilmesi
- Ankara Gelişim ve Tarama Envanteri (AGTE Gelişim Testi)
- Bender-Gestalt Görsel Motor Algılama Testi
- Duygu Durumu Ölçekleri: Conners Öğretmen Derecelendirme Ölçeği
- Duygu Durumu Ölçekleri: Conners Anne-Baba Derecelendirme Ölçeği
- Beslenme Problemleri Ölçekleri (STEP-BAMBİ-FSQ)
- Benton Görsel Bellek Testi (F ve G Formu)
- Benton Yüz Tanıma Testi
- Denver II Testi
- Gilliam Otistik Bozukluk Derecelendirme Ölçeği (GOBDÖ)
- Metropolitan Okul Olgunluğu Testi
- M-CHAT / Değiştirilmiş Erken Çocukluk Dönemi Otizm Tarama Ölçeği
- Peabody Resim Kelime Testi
- Portage Erken Eğitim Rehberi
- Psiko-Eğitimsel Profil Ölçeği (PEP-R)
- Frostig Görsel Algılama Testi
- Gessell Gelişim Figürleri Testi
- Okula Hazırlık Testi (OKHT)